Khoa học đang nghiên cứu việc lưu trữ, tái tạo lại con người sau khi họ mất đi nhờ vào công nghệ thực tế ảo, robot, chatbot… Nhưng liệu điều này có khả thi và chúng ta có nên làm như vậy không?
Năm 2016, Nayeon, con gái của Jang Ji-sung, đã qua đời vì một căn bệnh về máu. Nhưng tháng 2 vừa qua, người phụ nữ Hàn Quốc này đã được “gặp lại” con gái của mình nhờ công nghệ thực tế ảo. Các chuyên gia đã tạo ra hình ảnh của Nayeon bằng cách sử dụng công nghệ ghi lại chuyển động – một kỹ thuật thường được dùng trong những bộ phim tài liệu. Sau đó, chỉ cần sử dụng những thiết bị chuyên dụng như tai nghe thực tế ảo, găng tay được trang bị công nghệ phản hồi haptic, Jang Ji-sung có thể đi lại, trò chuyện, thậm chí chơi với cô con gái đã mất của mình.
“Đó thực sự là một thiên đường. Tôi được gặp lại Nayeon, thấy con cười dù trong một khoảnh khắc ngắn ngủi, nhưng đó là thời gian cực kỳ hạnh phúc. Đây thực sự là giấc mơ là tôi hằng mong muốn”, Jang chia sẻ.
Trước đây, rất nhiều người quan tâm đến sự bất tử và tự hỏi liệu có điều gì có thể giữ cho cơ thể hoặc tâm trí con người tồn tại mãi mãi hay không, hoặc có nên tạo ra một “kỷ niệm sống” nào đó, như robot AI hoặc một phiên bản chatbot của bản thân hoặc người thân yêu không. Và câu hỏi đầu tiên luôn luôn là liệu chúng ta có nên làm như vậy? Và nếu triển khai thì mọi việc sẽ diễn tiến như thế nào?
Mối quan tâm về sự bất tử bắt đầu từ những năm 1960, khi đó con người đã có ý tưởng về việc đóng băng và giữ xác người với hy vọng hồi sinh họ trong tương lai.
“Vào thời điểm đó, trong giới khoa học có một số sự thay đổi về quan điểm của cái chết, nhiều người cho rằng họ có thể đánh bại thần chết”, John Troyer, Giám đốc Trung tâm Death and Society thuộc Đại học Bath, đồng thời là tác giả cuốn Technologies of the Human Corpse, cho biết.
Tuy nhiên, đến hiện tại chưa có nghiên cứu nào thuyết phục và đủ tiềm năng để thu hút các nhà đầu tư chú ý và rót vốn vào. Việc cố gắng bảo vệ, lưu trữ não người sau khi họ mất hoặc tìm cách giữ cơ thể nguyên vẹn theo thời gian gần như không có nhiều ý nghĩa. Trong một nghiên cứu công bố trên tạp chí PLOS ONE phát hiện việc bảo tồn bộ não với những đầu dò hóa và điện có thể khiến bộ não tiếp tục hoạt động ở một mức độ nhất định.
Tuy nhiên, theo Troyer thì những nghiên cứu này được ví như một ván bài may rủi trong tương lai, ở hiện tại điều này gần như bất khả thi.
Hiệu ứng Black Mirror
Có sự khác biệt lớn giữa những người mong muốn được bảo quản bộ não của chính họ sau khi chết đi và những người có người thân đã mất, muốn tái tạo lại hình ảnh hoặc nhận thức của họ thông qua công nghệ.
Năm 2015, Eugenia Kuyda, đồng sáng lập của công ty Replika, đã mất đi người bạn thân sau một vụ tai nạn xe hơi. Vì quá đau buồn, cô đã tạo ra một chatbot chứa hàng ngàn tin nhắn mà hai người đã chia sẻ trong nhiều năm. Đây được xem như một phiên bản kỹ thuật số của người bạn và cô có thể trò chuyện với người đó một cách bình thường.
Trong những lần đầu tiên nhắn tin, Kuyda đã rất ngạc nhiên về khả năng tương tác của chatbot, nó hoàn hảo đến mức cô có cảm giác như đang thực sự trò chuyện với người bạn đã mất.
Điều này nghe khá giống một tập trong bộ phim Black Mirror. Trong đó kể về một người phụ nữ trẻ có bạn trai bị mất do tai nạn xe hơi. Vì quá nhớ nhung, cô gái đã đăng ký dịch vụ giao tiếp với phiên bản trí tuệ nhân tạo của người bạn trai. Hệ thống được tạo nên dựa trên hồ sơ thông tin tài khoản mạng xã hội mà anh ta đã sử dụng trước khi mất. Tuy nhiên, trên thực tế đây chỉ là một phiên bản thực tế ảo, không bao giờ giống đời thực.
Về phần Kuyda, cô cho biết việc đào tạo chatbot nhằm mục đích cá nhân, không có ý định làm dịch vụ hoặc kiếm tiền dựa trên đó. Cô cũng nói rằng nếu ai đó dự định làm dự án này trên quy mô lớn sẽ vấp phải một số rào cản nhất định. Vì người sử dụng dịch vụ này phải công bố những thông tin công khai và cả riêng tư, chọn xem chatbot sẽ tương tác với đối tượng nào. Vì cách hệ thống trí tuệ nhân tạo trò chuyện với bạn bè sẽ khác với cha mẹ hoặc đồng nghiệp. Nhìn chung, gần như không có cách nào để phân biệt được.
Phiên bản số của bạn có khả năng bắt chước cách bạn nói dựa trên những câu từ từng sử dụng trong quá khứ nhưng lại không thể đưa ra ý kiến, tạo cuộc trò chuyện mới. Ngoài ra, việc phải trải qua những giai đoạn hoàn toàn khác nhau trong cuộc sống sẽ phát triển suy nghĩ theo từng cách khác nhau, rất khó để chatbot nắm bắt và xác định cảm xúc.
Câu hỏi được đặt ra là: lấy dữ liệu ở đâu để số hóa một người? Công nghệ ngày nay có thể tạo ra những đoạn video Deepfake về một người dựa trên ảnh đại diện 3D và những video liên quan đến người đó. Nhưng còn những suy nghĩ và hành động thì không thể.
Rào cản lớn nhất để tạo ra phiên bản ảo của con người sau khi họ mất đi là dữ liệu. Hình ảnh, văn bản và nền tảng truyền thông xã hội thường không tồn tại mãi mãi. Khi Internet phát triển, hầu hết dữ liệu được đăng và lưu trữ trên một nền tảng nhất định. Nếu công ty đó ngừng hoạt động, toàn bộ dữ liệu trên đó sẽ biến mất.
Thử nghiệm bảo tồn não
Một trong những khái niệm khoa học viễn tưởng trong lĩnh vực số hóa cái chết bắt nguồn từ Nectome, công ty khởi nghiệp chuyên khai thác dữ liệu não thông qua quy trình bảo quản công nghệ cao. Điều kiện tiên quyết lưu trữ là bộ não phải còn mới, vừa được tách khỏi cơ thể người.
Nectome đã lên kế hoạch thử nghiệm với bộ não của các tình nguyện viên bị bệnh nan y ở California (Mỹ), vì thành phố này cho phép trợ tử nhân đạo. Tính đến tháng 3/2018 đã có 25 người tham gia vào dự án này.
Công ty khởi nghiệp này đã huy động được 1 triệu USD tiền tài trợ cùng một khoản đầu tư lớn từ nhiều doanh nghiệp, trong đó có cả trường Đại học MIT. Tuy nhiên dự án này đã vấp phải nhiều sự phản đối vì cho rằng đây là hành vi vô nhân đạo. Một số chuyên gia cho biết việc cố lấy lại những ký ức trong mô não và tái tạo lại ý thức thông qua máy tính là một điều bất khả thi. Dự án không thành công như mong đợi và MIT chấm dứt hợp đồng với Nectome trong năm 2018.
“Thần kinh học chưa đủ tiến bộ để biết liệu có phương pháp hoàn hảo nào để bảo tồn tất cả phân tử sinh học liên quan đến trí nhớ và ý thức hay không. Người ta cũng chưa thể biết có cách nào tái tạo lại ý thức của con người hay không”, đại diện MIT tuyên bố.
Liệu có sự bất tử không?
Augmented Eternity là ứng dụng tái hiện tại hình ảnh người đã mất dưới dạng công nghệ thực tế ảo, nhằm truyền lại những kiến thức cần thiết cho thế hệ sau. Hossein Rahnama, nhà sáng lập kiêm Giám đốc Điều hành công ty FlyBits đã tìm cách xây dựng các đại lý và đối tác để phát triển phần mềm, nhằm bổ sung di chúc hoặc truyền lại những kiến thức, thông tin cần thiết khi người thân của người đã mất có nhu cầu.
“Millennials đang tạo ra hàng gigabyte dữ liệu mỗi ngày, nhờ vào đó chúng tôi có nhiều kinh nghiệm hơn và có thể tạo ra một phiên bản kỹ thuật số của chính mình”, Rahnama nói.
Augmented Eternity lấy dữ liệu kỹ thuật số từ email, ảnh, mạng xã hội và xử lý bằng công nghệ học máy. Hệ thống có thể phân tích cách mọi người suy nghĩ, hành động, từ đó tạo ra một phiên bản kỹ thuật số giống người thật, có khả năng phản ứng với mọi thứ tùy thuộc vào thái độ của người đó. Ai cũng có thể tương tác với phiên bản này dưới dạng chatbot, trợ lý ảo, video và cả robot.
“Mục đích của dự án này là để học hỏi từ cuộc sống hàng ngày, không nhằm quảng cáo mà để nâng cao trí tuệ nhân loại trong tương lai”, Rahnama nói.
Nhóm nghiên cứu đang xây dựng một nguyên mẫu, sao cho thay vì trò chuyện hoặc đặt câu hỏi với một cỗ máy như trợ lý ảo Siri, bạn có thể hỏi những hệ thống hoạt động dựa trên trí thông minh của đồng nghiệp, những người giàu kinh nghiệm trong lĩnh vực đó…
Tại Phòng thí nghiệm Robot Thông minh tại Đại học Osaka (Nhật Bản), đạo diễn Hiroshi Ishiguro đã tạo ra hơn 30 robot giống như thật, gồm cả phiên bản robot của chính mình. Ông là một trong những người tiên phong trong lĩnh vực nghiên cứu về tương tác giữa người và robot, nghiên cứu chuyên sâu về những chuyển động tinh thế như ánh mắt, nét mặt…
“Về cơ bản, mục đích của tôi là hiểu về con người thông qua việc tạo ra một con robot giống con người nhất. Chúng ta có thể cải thiện các thuật toán trở nên giống con người hơn nếu tìm thấy những đặc điểm quan trọng”, Ishiguro nói.
Ông cũng chia sẻ thêm rằng nếu mình qua đời, phiên bản robot của ông có thể thay ông giảng dạy cho sinh viên. Nhưng tất nhiên, robot sẽ không bao giờ giống thật và không thể trình bày những kiến thức mới, cần thời gian lên ý tưởng.
“Chúng ta không thể truyền ý thức của mình cho robot nhưng có thể chia sẻ những kỷ niệm. Robot có thể nói ‘Tôi là Hiroshi Ishiguro’ nhưng ý thức của tôi vẫn độc lập với chúng. Tôi nghĩ trong tương lai gần chúng ta sẽ có ‘giao diện máy não’ (brain-machine interface). Điều này sẽ làm ranh giới giữa con người và máy tính sẽ dần trở nên mơ hồ vì chúng ta sẽ chia sẻ một phần suy nghĩ của bản thân với máy tính. Cuối cùng, thật khó nói ý thức của chúng ta ở đâu, trên máy tính hay trong não. Có thể là cả hai”, Ishiguro chia sẻ.